2 Internetgebruik

De ex-partner was door respectievelijk 19 en 11 procentvan de slachtoffers als pleger aangewezen. Slachtoffers van psychisch geweld in huiselijke kring noemen ook relatief vaak een ouder als pleger. Broers, zussen, kinderen of andere familieleden worden minder vaak als pleger aangewezen. In 2022 gebruikten vrijwel alle 12-plussers (94 procent) het internet. Het dagelijkse internetgebruik is sterk toegenomen van 76 procent in 2012 tot 90 procent in 2022.

Ook wordt beschreven wie de plegers zijn, wat de gevolgen voor de slachtoffers zijn, en met wie de slachtoffers over hun ervaringen hebben gepraat. In 2021 zegt 8 procent van de leerlingen in groep 8 van de basisschool in de maanden voorafgaand aan het onderzoek vaak gepest te zijn; dat wil zeggen minstens twee keer per maand. Voor scholieren in het voortgezet onderwijs gaat het om 5,3 procent.

Bij offline en online seksuele intimidatie ging het bij ongeveer de helft van de slachtoffers om een onbekende. Bij fysiek seksueel geweld kennen de meeste slachtoffers (61 procent) de pleger. Plegers van buiten de huiselijke kring die relatief vaak genoemd worden zijn kennissen van uitgaan/feestjes, collega’s, dates, goede vrienden/vriendinnen, en – bij online seksuele intimidatie – online kennissen. In 2024 gaf 9 procent van de bevolking van 16 jaar of ouder (bijna 1,3 miljoen mensen) aan in de afgelopen 12 maanden slachtoffer te zijn geweest van een of meerdere vormen van huiselijk geweld. Het gaat hier ook om huiselijk geweld van seksueel grensoverschrijdende aard. De cijfers in deze publicatie zijn gebaseerd op een internetenquête onder een steekproef van de Nederlandse bevolking van 16 jaar of ouder (bijna 14,8 miljoen mensen).

Ook mensen die zichzelf identificeren als non-binair/genderqueer geven met 26 procent relatief vaak aan slachtoffer te zijn van huiselijk geweld. Naar seksuele oriëntatie gaven bi-plus vrouwen (vrouwen die zich aangetrokken voelen tot meer dan één gender) het vaakst aan (34 procent) slachtoffer te zijn geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ook gaven zij relatief vaak aan met huiselijk geweld te maken hebben gehad. Heteroseksuele mannen hadden met 6 à 7 procent het minst vaak te maken met grensoverschrijdend gedrag en huiselijk geweld. In 2022 zei 74 procent van de 12-plussers, ongeveer 11,2 miljoen mensen, iets online gekocht te hebben gedurende de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek.

Het percentage jongeren dat zelf zegt een misdaad te hebben begaan, is wel ongeveer tien keer zo hoog als wat door de politie wordt geregistreerd, meldt het WODC. “Hoewel het dan vooral gaat om lichte vergrijpen die meestal niet tot vervolging zullen leiden, geeft het zicht op een deel van de delicten dat niet of beperkt in beeld is bij politie of justitie.” 1,3 miljoen mensen (9 procent) gaven aan slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld, vergelijkbaar met de jaren voor 2024.

Het zou bijvoorbeeld kunnen dat het OM de afgelopen jaren een toenemend aantal zware zaken voorbij zag komen omdat na de coronapandemie de ernstigste zaken als eerste zijn opgepakt. Of er zijn mogelijk meer jeugdzaken buiten de rechter om afgedaan waardoor alleen de zwaarste zaken overbleven. En tenslotte vergelijkt het OM vaak alleen met het jaar ervoor en kijkt het dus niet naar langere trends of verschuivingen.

In reactie op de veranderende criminaliteitstrends heeft de Nederlandse overheid verschillende maatregelen genomen. Dit deel van het artikel bespreekt de beleidsreacties en de effectiviteit van preventieve maatregelen. De economische situatie heeft een directe invloed op criminaliteit. In tijden van economische stress zien we vaak een toename van criminaliteit, vooral bij economische misdrijven zoals diefstal en fraude.

Jongeren kregen het vaakst te maken met psychisch geweld in de huiselijke kring. Zo gaf 16 procent van de 16- tot 18-jarigen, en 12 procent van de 18- tot 24-jarigen, aan in de twaalf maanden voorafgaand aan het onderzoek slachtoffer te zijn geweest van psychisch geweld. Voor 24- tot 45- jarigen, 45- tot 65-jarigen en mensen van 65 jaar of ouder was dit respectievelijk 7, 5 en 2 procent. Aan slachtoffers van online bedreiging en intimidatie is gevraagd of zij bekend waren met de dader(s) en zo ja, welke relatie zij met de dader(s) hebben. Van de slachtoffers die online bedreigd werden met geweld gaf 44 procent aan de dader(s) te kennen.Van degenen die online gepest werden zegt 57 procent direct te weten wie de dader(s) was/waren toen het pesten begon. Verder wist 3 procent dit in eerste instantie niet, maar later wel.

Auteurs (allen CBS)

Het gaat hierbij om bedreiging, pesten, stalken en shamesexting (het verspreiden van naaktfoto’s of -filmpjes van het slachtoffer of het dreigen hiermee). Bij online pesten gaat het om pesten dat in de 12 maanden voorafgaand aan het onderzoek heeft plaatsgevonden. Het verschil tussen het aantal jongens en meisjes die zeggen gepest te worden is verwaarloosbaar klein.

Want hoewel de meeste mensen recreatief gokken, ervaart een kleine groep ernstige problemen. Een opmerkelijk resultaat dat ik ben tegengekomen tijdens mijn onderzoek, is het aantal jongvolwassenen dat online gokt. Volgens mijn data gaat het namelijk om 22% van alle accounts, die dus zijn gekoppeld aan de leeftijdscategorie van 18 tot en met 23 jaar oud. Sportweddenschappen zijn overigens een stuk populairder binnen deze doelgroep.

Wat ons hierbij opvalt is dat wedden op sport de meest populaire vorm van online gokken is, en dat het de enige vorm van gokken is waarbij meer mensen online dan offline spelen. Andere typische gokspellen zoals gokkasten en tafelspellen worden nog steeds twee keer zo vaak offline gespeeld. Mannen en vrouwen zijn vrijwel even vaak slachtoffer van online criminaliteit. Ze krijgen in gelijke mate met de verschillende online delictsoorten te maken. Jongeren met een migratieachtergrond scoren significant lager op de schaal ‘hyperactiviteit/aandachtsproblemen’ dan jongeren zonder migratieachtergrond, maar scoren daarentegen hoger op de probleemschaal ‘problemen met leeftijdsgenoten’. ‘Op de schaal emotionele problemen zijn de verschillen niet significant.

• Criminaliteit kan worden gedefinieerd als gedrag dat in strijd is met de wet en dat bestraft kan worden met juridische sancties.
• Van de 12-plussers kocht 46 procent in 2022, net als een jaar eerder, films of series via een streamingdienst of als download.
• Het slachtoffer heeft geld betaald aan een oplichter die zich voordeed als een medewerker van de bank.
• Daarmee stonden deze producten aan kop van de online aankopen maar werden ze iets minder vaak online aangeschaft dan een jaar eerder.

De monitor is uitgevoerd door het CBS als aanvullende statistische dienst voor het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC). Aan de respondenten van Seksuele gezondheid in Nederland is in 2023 gevraagd of ze 6 seksuele handelingen weleens tegen hun wil hebben moeten uitvoeren of ondergaan. • 72% van de Nederlandse bevolking overweegt om in 2025 online te gokken. 72% van de gokkers in Nederland geeft aan dat gokken hun sociale leefomgeving verbetert.

Maatschappelijke context onderzoek: corona en (media-)aandacht

Bij deze vorm van intimidatie gaat het om ongewenst seksueel gedrag dat via het internet, bijvoorbeeld via sociale media, WhatsApp, (video)chat of e-mail, plaatsvond. Voorbeelden zijn seksueel kwetsende opmerkingen of gedwongen worden om online seksuele handelingen te verrichten. Van de verschillende uiteenlopende vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag gaven 16-plussersin 2024 het vaakst aan slachtoffer te zijn geweest van offline seksuele intimidatie (8 procent, bijna 1,2 miljoen). Van online seksuele intimidatie werd 5 procent slachtoffer (ruim 760 duizend 16-plussers), en van fysiek seksueel geweld 4 procent (ruim 520 duizend). Alleen het percentage slachtoffers van offline seksuele intimidatie was in 2024 hoger dan in 2020; ook in 2022 nam dit al toe. Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag komt het overgrote deel van de plegers niet uit huiselijke kring.

1 Opzet van het onderzoek

In deze vergelijking zien we dat gokken de hoogste effectiviteit heeft, maar ook de hoogste kosten. Zelfs het aanbieden van zelftests, een bewezen hulpmiddel om problemen tijdig te kunnen herkennen, gebeurt slechts bij 6% van de spelers, terwijl het aantal spelers dat een hoog risico loopt twee keer zo hoog is. Zonder loterijen ligt dit percentage echter op 34%, wat duidelijk aangeeft dat dit de populairste categorie is. Loterijen worden door de Nederlandse Staat gezien als de spellen met het laagste risico, aangezien spelers voornamelijk recreatief spelen en er minder kans is op het ontwikkelen van gokproblemen of een verslaving. Niet alleen om erachter te komen hoeveel Nederlanders gokken, maar ook wat de invloed is geweest van de huidige maatregelen tot nu toe. Bij het bestuderen van criminaliteit moeten we ook de stemmen van de gemeenschappen horen die het meest worden getroffen door criminaliteit, om holistische en effectieve oplossingen te ontwikkelen.

Het grote aantal respondenten maakt het mogelijk om betrouwbare en gedetailleerde uitspraken te doen over de prevalentie van huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag in Nederland. Plegers van seksuele voorvallen behoren vaak niet tot de huiselijke kring van het slachtoffer. Bij offline en online seksuele intimidatie is de pleger bij ongeveer de helft van de gevallen een onbekende buiten de huiselijke kring. Bij fysiek seksueel geweld kennen de meeste slachtoffers (ruim 60 procent) de pleger.

Ook het online boeken van een vakantieaccommodatie van een particulier (zoals via Airbnb of Huizenruil.com) is sterk toegenomen, van 7 procent in 2023 naar 17 procent in 2024. Ook boekten meer mensen een hotelkamer of andere vakantieaccommodatie online bij een bedrijf, zoals een hotel, reisbureau of Booking.com. Voor de monitor zijn in overleg met het Wetenschappelijk Onderzoek en Datacentrum (WODC) een aantal doelstellingen en daaraan gekoppelde onderzoeksvragen geformuleerd. Uw browser (Internet Explorer 11) is verouderd en wordt niet meer ondersteund. Installeer Google Chrome of update uw browser voor meer internetveiligheid en een beter weergave. Nieuws over gokken is een cruciale onderwerp in Nederland, waarbij gokkers steeds meer naar online kanalen gaan in plaats van traditionele fysieke gokhallen.

Dat is minder dan een jaar eerder toen 77 procent iets online kocht. Mensen waren in 2021 tijdens de coronapandemie meer aan huis gebonden en kochten mogelijk meer online. Het percentage online kopers in 2022 is wel iets hoger dan in 2020 (71 procent). Slachtoffers leggen naar verhouding weinig contact met instanties zoals de politie, Veilig Thuis en het Centrum Seksueel Geweld.

Psychische problemen worden het vaakst ervaren naar aanleiding van de ongewenste seksuele ervaringen. Ook seksuele problemen en relatieproblemen worden relatief vaak door slachtoffers genoemd. In 2024 gaf 9 procent van de bevolking van 16 jaar of ouder (bijna 1,3 miljoen mensen) aan in de afgelopen 12 maanden slachtoffer te zijn geweest van een of meerdere vormen van huiselijk geweld. De meest voorkomende vorm van huiselijk geweld was psychisch geweld, gevolgd door fysiek geweld en stalking door een ex-partner.

Bij phishing gaat het om alle vormen van online oplichting waarbij de dader zich voordoet als iemand anders (een persoon of bedrijf) en via allerlei kanalen personen benadert met valse verhalen met als doel om geld te krijgen. Bijna de helft hiervan (0,8 procent) is er uiteindelijk geld mee verloren. Zij worden in deze publicatie beschouwd als slachtoffers van phishing.Bijna 20 procent van de phishing-slachtoffers is erin getrapt door bankspoofing. Het slachtoffer heeft geld betaald aan een oplichter die zich voordeed als een medewerker van de bank. Ruim een kwart is slachtoffer geweest van een andere, niet nader genoemde vorm van phishing. Omgerekend naar de totale bevolking geldt voor alle afzonderlijke vormen van phishing dat slechts een relatief klein deel (0,2 procent of minder) slachtoffer ervan is geweest, dat wil zeggen er is ingetrapt en er geld mee is verloren.

In drie pagina’s, die ieder half gevuld zijn met een afbeelding, worden de uitkomsten van de verschillende WODC onderzoeken over gokken kort en bondig samengevat. In oktober 2024 werd na lang wachten eindelijk de veelbesproken “Evaluatie van de Wet Kansspelen op afstand” gepubliceerd door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC). Van de ‘beleidsgeschiedenis online kansspelen’ tot aan ‘conclusies, lessen en aanknopingspunten’ geeft dit rapport in bijna 200 pagina’s het meest volledige overzicht van de Nederlandse kansspelmarkt dat we tot nu toe gezien hebben. Tijdens mijn onderzoek ben ik echter ook een rapport tegengekomen van de Ipsos I&O.

Van de non-binaire of genderqueer mensen had 21 procent in 2024 te maken gehad met deze vorm van geweld. In 2023 is 16 procent van de bevolking slachtoffer geweest van een of meer online delicten of incidenten. Bij aankoopfraude worden online gekochte producten of diensten niet geleverd terwijl ze wel betaald zijn. In het geval van hacken breekt iemand met kwade bedoelingen zonder toestemming in op een apparaat (zoals een computer of tablet) of een account (zoals een e-mail- of bankaccount). Meer mensen zijn slachtoffer van het hacken van een account dan van het hacken van een apparaat (5 procent en 2 procent).

Online delicten

Jongens in het voortgezet onderwijs worden vaker lichamelijk of materieel gepest, terwijl meisjes vaker mondeling, relationeel en online gepest worden. Meisjes worden daarnaast vaker dan jongens gepest om hun uiterlijk. Het online bestellen van producten of diensten is wijdverbreid in Nederland. In 2022 gaf 86 procent van de mensen van 15 jaar of ouder aan online aankopen te hebben gedaan in de afgelopen 12 maanden. En ook het Britse Entain, eigenaar van Betcity, mag de handjes stijf dichtknijpen.

In het voortgezet onderwijs komen gedragsproblemen vaker voor onder leerlingen. Daar geeft 18,5 procent van de leerlingen aan gedragsproblemen te hebben. Ten opzichte van 2017 is er in zowel het basis- als voortgezet onderwijs sprake van een stijging van het percentage leerlingen met gedragsproblemen. Toen ging het om 12,6  procent van de leerlingen in groep 8 en 14,8 procent van de middelbare scholieren.

Het gaat om situaties waarbij grensoverschrijdend lichamelijk contact plaatsvond, variërend van ongewenste aanrakingen tot verkrachting. Bij voorvallen zoals psychisch geweld in huiselijke kring en stalking door de ex-partner ontbreekt de passage over slachtofferschap. Bij voorvallen zoals fysiek seksueel geweld daarentegen zijn extra thema’s toegevoegd, zoals de pressiemiddelen die de pleger tegenover het slachtoffer heeft gebruikt en de reactie van het slachtoffer op het geweld. De jaarprevalentie van seksueel grensoverschrijdend gedrag in 2024 daarentegen verschilt wordookeencultheld.nl wel met die in 2022, maar is vergelijkbaar met 2020.

Vooral 25- tot 45-jarigen kopen via internet; in 2022 kocht 88 procent van hen online goederen of diensten, ongeveer evenveel als een jaar eerder. Van de 75-plussers deed 34 procent online aankopen, ook net zoveel als het jaar daarvoor. De afname was het grootst onder de 65- tot 75-jarigen; in 2022 winkelde 61 procent van hen online, in 2021 was dat 68 procent. Er doen ongeveer 6 duizend mensen van 12 jaar of ouder met het onderzoek mee. In 2024 zeiden ongeveer 12,6 miljoen 12-plussers iets online gekocht te hebben in de drie maanden voorafgaand aan het onderzoek.

De jaarprevalentie van offline seksuele intimidatie is in 2024 (8 procent) hoger dan in 2020 (toen 7 procent), maar vergelijkbaar met 2022 (toen 9 procent). De jaarprevalentie van online seksuele intimidatie is in 2024 (5 procent), na een stijging in 2022 (toen 6 procent), weer vergelijkbaar met 2020 (toen 5 procent). Tussen 2020 en 2024 is het aandeel slachtoffers van fysiek seksueel geweld in de afgelopen 12 maanden niet significant veranderd (in 2020 en 2022 was dat 3 procent en in 2024 is dat 4 procent). Van de bevolking van 16 jaar of ouder gaf 5 procent (ruim 760 duizend mensen) aan dat ze in de afgelopen 12 maanden slachtoffer zijn geweest van online seksuele intimidatie. Voor 14 procent van de slachtoffers (bijna 105 duizend mensen) was dit structureel.